توضیحی در مورد امالی و کتاب شیخ صدوق(ره)

از اواخر قرن سوم هجری روشی جدید برای انتقال علوم و معارف در میان دانشمندان اسلامى ظهور كرد كه آن را فن«امالى»نامیدند.امالى جمع املاء است که امروزه آن را دیكته می گویند. روش کار در املاء به این صورت بوده است که یكى از اساتید و دانشمندان بزرگ در انجمنى سخنرانى میكرد و دیگران که نوعا شاگردان او بودند سخنان او را نوشته و به صورت کتابی جمع آورى می كردند که به این کتابها امالى گفته میشود.
یکی از این کتابها،امالى عالم بزرگ شیعه،مرحوم صدوق است.این حدیثدان و روایت شناس نامدار اسلامی كه در قرن چهارم هجری می زیسته است در جلسه‏ هاى متعددى متن احادیث را همرا با سلسله سند از حفظ و به شکل سخنرانی برای دیگران املاء(دیکته) می كرده و شاگردان هم به ثبت و ضبط آنها می پرداختند.حاصل آن جلسات پربار علمی،کتابی شد که به امالی شیخ صدوق(ره)نام گرفت.
روایات این کتاب به موضوعات گوناگونی پرداخته اند که یکی از آن موضوعات،ماه رجب و اعمال مستحب در آن به خصوص روزه است.در این نوشتار برآنیم تا نگاهی به روایات مربوط به ماه رجب در این کتاب ارزشمند بیندازیم و سعی کنیم ماه رجب را از منظر پیشوایان معصوم علیهم السلام ببینیم و با رهنمودهای آنها از این ماه پر برکت بهره مند شویم.

روایت اول

امام باقر علیه السلام فرمود: هر کس یک روز از رجب را روزه بگیرد خواه از ابتدا،خواه از وسط و خواه از پایان این ماه،خداوند بهشت را بر او واجب می گرداند(1) و خداوند در روز قیامت او را در رتبه ما و در کنار ما قرار می دهد و هر کس دو روز از این ماه را روزه بگیرد به او گفته می شود اعمالت را از نو شروع کن(2) زیرا تمام گناهان گذشته تو آمرزیده شد و هر کس سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد به او گفته می شود گناهان گذشته و آینده تو بخشیده شد(3) و تو اجازه داری دوستان و آشنایان گنهکار خود را شفاعت کنی و هر کس هفت روز از این ماه را روزه بگیرد هفت در از درهای جهنم(4) بر روی او بسته می شود و هر کس که هشت روز آن را روزه بگیرد هشت در بهشت به رویش باز می شود و به او گفته می شود:از هر دری که دوست داری وارد شو.[1]

أَوْجَبَ اللهُ لَهُ الْجَنَّةَ:این وجوب به معنای لزوم مقتضی است.این فراز که روایات فراوان دیگری به چشم می خورد معنایش این است که اگر کسی این کار را انجام داد و مانع جدی[2] هم در راه ورودش به بهشت وجود نداشت او حتما وارد بهشت خواهد شد

شرح چند فراز این روایت:

1.أَوْجَبَ اللهُ لَهُ الْجَنَّةَ:این وجوب به معنای لزوم مقتضی است.این فراز که روایات فراوان دیگری به چشم میخورد معنایش این است که اگر کسی این کار را انجام داد و مانع جدی[2] هم در راه ورودش به بهشت وجود نداشت او حتماً وارد بهشت خواهد شد.

2.اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ:عمل را ازسر بگیر هرگز به معنای بطلان عبادات و اعمال صالحی که درکارنامه فرد ثبت و ضبط است نمی باشد؛بلکه به معنای چشم پوشی از اشتباهات گذشته و دادن مهلتی دوباره به فرد است تا در مسیر بندگی دوباره گام بردارد.

3.قَدْ غُفِرَ لَکَ مَا مَضَى وَ مَا بَقِیَ: بخشش گناهان گذشته نیاز به توضیح ندارد بر خلاف بخشش گناهان آینده که قدری سوال برانگیز است و این شبهه را به ذهن القاء می کند که خدا با این بشارت خیال فرد را از گناهان آینده راحت کرده و غیر مستقیم به او چراغ سبزی نسبت به انجام آنها نشان داده است.

اما این تصور با بسیاری از مسلمات قرآنی و روایی ناسازگار است.معنای بخشش پیشاپیش این است که اگر فرد این عبادت را به درستی انجام داد این زمینه برای او فراهم می آید تا خدا از لغزشهای آینده او که حق الناس نیست و ریشه در عناد او با دین و دینداری ندارد در گذرد.این مورد هم مانند فراز اول،در حد زمینه و اقتضاء است و زمانی به وقوع می پیوندد و حتمی میشود که مانعی در راه وقوعش وجود نداشته باشد.

4.أُغْلِقَتْ‏ عَنْهُ أَبْوَابُ النِّیرَانِ السَّبْعَةُ:بنا بر گزارش قرآن کریم جهنم هفت در دارد؛«لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ.»(44/حجر)بر این اساس معنای بسته شدن درهای هفتگانه این میشود که به روی چنین شخصی تمام درهای جهنم بسته می شود.

نکته: این درها بسته می شوند تا زمانی که این شخص با سوء رفتار خود بار دیگر یک یا چند در از درهای جهنم را به روی خود باز کند. 

روایت دوم

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:هر کس یک روز از ماه رجب را با ایمان و با قصد قربت، روزه بگیرد؛خداوند متعال،بین او و جهنم هفتاد خندق را به عنوان مانع قرار می دهد تا او از جهنم در امان باشد؛ پهنای هر خندق هم به انداره فاصله آسمان تا زمین است.[3]

روایت سوم

علی پسر سالم از پدرش نقل می کند که در روزهای پایانی ماه رجب به محضر امام صادق علیه السلام شرفیاب شدم.حضرت نگاهی به من کردند و فرمودند: سالم! چیزی هم از این ماه روزه گرفته ای؟ پاسخ دادم: نه.

حضرت به من فرمودند:ثوابی از تو فـوت شده است که ارزشش را جز خدا کسی نمی داند.بعد فرمودند:این ماه را خداوند بر دیگر ماهها برتری داده و قدرش را بزرگ دانسته و کَرمش را بر روزه داران این ماه ضروری کرده است.

سالم می گوید پرسیدم:اگر در باقیمانده این ماه روزه بگیرم به بخشی از ثواب روزه داران این ماه دست پیدا می کنم؟
امام فرمود علیه السلام فرمودند:هرکس آخرین روز را روزه بگیرد ازسختی جان دادن و ترس آغاز سفر قیامت و نیز ازعذاب قبر در امان خواهد بود و هر کس دو روز پایانی این ماه را روزه بدارد اجازه نامه عبور ازصراط به او داده میشود و هر کس سه روز پایانی این ماه را روزه بدارد ازترسها و سختی های روز قیامت در امان خواهد بود و به او نامه دوری از جهنم داده می شود.[4]

توضیح:همانطور که گذشت این عنایتهای الهی همه در حد زمینه اند که اگر مانعی در راه تحقق آنها پیدا نشود،عملی خواهند شد

روایت چهارم

امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد؛ گناهان گذشته او بخشیده می شود و هر کس سه روز از اول،سه روز از وسط و سه روز از پایان ماه رجب را روزه بگیرد گناه گذشته و آینده او بخشیده می شود(که توضیح این مطلب قبلا گذشت) و هر کس یک شب از شبهای این ماه را زنده نگه دارد،خداوند او را از جهنم آزاد کرده و شفاعت او را درباره هفتاد هزارگنهکار خواهد پذیرفت.کسی که در این ماه با قصد تقرب به خداوند متعال،صدقه ای دهد،در قیامت خداوند او را به پاداشی تکریم خواهد کرد که تا آن لحظه نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه به ذهن کسی خطور کرده است.[5]

روایت پنجم

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس روز بیست و هفتم رجب را روزه بگیرد خداوند متعال پاداش هفتاد سال روزه را برای او منظور می کند.[6]
امید است ما هم بتوانیم از برکات گسترده این ماه بهره مند شویم.

------------------------------------------------------------------------------------------------------
(1)مجلس دوم حدیث اول

(2)برخی گنـاهان مانند قتـل عمد و به ناحـق مظلومی و یا عـدم رسیدگی به حال نیـازمندان مانع

محقق شدن آن وعده الهی می شوند. ر.ک به تفسیر القرآن الكریم (الثمالی)،ص 356،حدیث366

(3)مجلس سوم حدیث اول(4) مجلس چهارم حدیث هفتم

(5) مجلس هشتاد و یک حدیث اول

(6) مجلس هشتاد و ششم حدیث هفتم